John Tolios

5 Février, 2013

La crise profonde et prolongée de l'économie grecque qui a comme une extension de la crise "dette publique", εμπεριέχει και μια άλλη «αθέατη» αλλά εξίσου σημαντική πτυχή. Την κρίση «ιδιωτικού χρέους». Πρόκειται για κρίση «υπερχρέωσης» (αδυναμία εξόφλησης δανείων και άλλων οφειλών) φυσικών και νομικών προσώπων, πρώτα απ’ όλα λαϊκών νοικοκυριών (από στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια), καθώς και ληξιπρόθεσμα χρέη μικρο- επιχειρήσεων, αυτοαπασχολουμένων, αγροτών και μεγάλων επιχειρήσεων, σε τράπεζες, ελληνικό δημόσιο, ΔΕΚΟ, ασφαλιστικά ταμεία, όπως και του…. δημοσίου προς ιδιώτες. Παρ’ ότι τα ιδιωτικά χρέη δεν αποτελούν καινούργιο φαινόμενο, τα ληξιπρόθεσμα χρέη έχουν πάρει τελευταία μορφή «χιονοστιβάδας» με τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Η ανάλυση μας εδώ θα περιοριστεί στον προσδιορισμό του μεγέθους και δομής του ιδιωτικού χρέους και στον εντοπισμό των βασικών αιτών και συνεπειών της «υπερχρέωσης», ενώ στο δεύτερο μέρος θα αναφερθούμε στην αξιολόγηση των κυβερνητικών μέτρων ρύθμισης τους και στην ανάδειξη μιας εναλλακτικής στρατηγικής επίλυσης του προβλήματος με όρους κοινωνίας.

Μέγεθος και εξέλιξη ιδιωτικού χρέους

Το μέγεθος του «ιδιωτικού χρέους», κυρίως από τραπεζικά δάνεια και οφειλές στο δημόσιο (εφορίες, ασφαλιστικά ταμεία, ΔΕΚΟ, Kd), εμφανίζει διαχρονικά αυξομειώσεις ανάλογα με τις γενικότερες και ειδικότερες αιτίες που το προκαλούν. Ειδικότερα στο πεδίο των τραπεζικών δανείων το πρόβλημα δεν είναι γενικά ο δανεισμός, αλλά ο «υπερδανεισμός» που οδηγούν σε αδυναμία εξόφλησης και εμφάνισης ληξιπρόθεσμων οφειλών, τα λεγόμενα «κόκκινα δάνεια», ή «επισφαλείς απαιτήσεις», «επισφαλή δάνεια», «μη εξυπηρετούμενα δάνεια», «ανεξόφλητα δάνεια», «δάνεια σε καθυστέρηση», κοκ. Ειδικότερα σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας Ελλάδος στο τέλος Νοέμβρη ’12, το σύνολο των πάσης φύσεως δανείων από το τραπεζικό σύστημα στον ιδιωτικό τομέα (υπόλοιπα χρηματοδότησης), ανέρχονταν σε 230 δις €, από τα οποία 110 δις ήταν προς επιχειρήσεις (κυρίως μεγάλες που απολαμβάνουν κατά κανόνα ευνοϊκούς όρους), 106 δις προς νοικοκυριά (στεγαστικά και καταναλωτικά), 14 δις προς επαγγελματίες-αγρότες-ατομικές επιχειρήσεις, Kd. Από το σύνολο των δανείων στο τέλος 2012, sur 25% ήταν στην κατηγορία των «κόκκινων δανείων» που η αξία τους έφθανε 57 δις €. Το ύψος τους το 2012 αυξήθηκε κατά 20 milliards, γεγονός που δείχνει τα ογκούμενα αδιέξοδα των δανειοληπτών. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το 2011 το ποσοστό των ληξιπρόθεσμων δανείων ήταν στο 16%, cela 2010 στο 10,4%, cela 2009 στο 7,7%, cela 2008 στο 5%, cela 2007 στο 4,5%, etc.

Αιτίες υπερχρέωσης λαϊκών νοικοκυριών και επιχειρήσεων

Από τα καθυστερούμενα δάνεια του 2012, ύψους 57 milliards, τα 33 δις αφορούσαν γενικώς επιχειρηματικά δάνεια, τα 15 δις στεγαστικά και 9 δις καταναλωτικά. Όσον αφορά τις αιτίες υπερχρέωσης, πρέπει να αναζητηθούν κυρίως στις πολιτικές του ανεξέλεγκτου δανεισμού των τραπεζών στα πλαίσια της νεοφιλελεύθερης πολιτικής «απορρύθμισης» των χρηματοπιστωτικών σχέσεων και χαλάρωσης των πιστωτικών ελέγχων από την Τράπεζα Ελλάδος και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Επίσης στην οξύτητα της κρίσης που έφερε σε αδυναμία αποπληρωμής από τους χιλιάδες μικροεπιχειρήσεις και νοικοκυριά, καθώς και στις πολιτικές Μνημονίου (μείωση εισοδήματος, εκρηκτική ανεργία, «λουκέτα», αύξηση φορολογίας, Kd) που δυσκόλεψαν κατά πολύ την εξόφληση των δανειακών υποχρεώσεων, ενώ δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε τις ευθύνες ορισμένων κατηγοριών πολιτών και επιχειρήσεων που έκαναν αλόγιστο δανεισμό.!

Ο αριθμός των ληξιπρόθεσμων δανείων το 2012 ξεπέρασε το 1,5 εκατομμύριο από τα οποία 250.000 αφορούσαν στεγαστικά, 500.000 καταναλωτικά, 450.000 πιστωτικές κάρτες, 100.000 επιχειρηματικά (κυρίως μικροεπιχειρήσεων), Kd. Η αδυναμία εξόφλησης τους από λαϊκά νοικοκυριά οφείλεται κυρίως στα αδιέξοδα που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι που έμειναν χωρίς δουλειά ή οι επαγγελματίες που έβαλαν «λουκέτο» στα μαγαζιά τους, καθώς και στη σοβαρή μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος λόγω αλλεπάλληλων περικοπών μισθών, συντάξεων, «χαρατσιών», αύξησης άμεσων και έμμεσων φόρων, Kd. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΑΤ οι εργαζόμενοι μόνο για το 2012 είχαν μείωση αποδοχών 11,3%, μείωση κοινωνικών παροχών 10,2% και αύξηση φόρων σε εισόδηματα και περιουσία 17,7% (c.-à-. μείωση 40%), πράγμα που έχει φέρει σε απόγνωση εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες. Η προσωρινή αναβολή πλειστηριασμών, στα ληξιπρόθεσμα δάνεια πρώτης κατοικίας, ίσως δίνει προσωρινά δυνατότητα «αναπνοής» από τη θηλιά του χρέους, όμως η αβεβαιότητα και το άγχος παραμένουν, έχοντας ως μόνιμο συνοδοιπόρο την αυξανόμενη ανεργία που προσεγγίζει τα 2.000.000 άτομα.!

Χρέη ιδιωτών προς το δημόσιο και… αντίστροφα

Τα ληξιπρόθεσμα χρέη προς τις τράπεζες, αποτελούν τη μία όψη του νομίσματος της «υπερχρέωσης». Ένα άλλο μεγάλο μέρος του ιδιωτικού χρέους που συνεχώς διογκώνεται αποτελούν οι ληξιπρόθεσμες οφειλές στο δημόσιο και ειδικότερα στα δημόσια ταμεία (εφορίες). Σύμφωνα με στοιχεία της Γ.Γ. Πληροφοριακών Συστημάτων, το σύνολο των ληξιπρόθεσμων χρεών στα δημόσια ταμεία το 2012 ανήλθαν σε 56,7 δις €, σε σχέση με 43,9 δις το 2011 και 38,7 δις το 2010, 33,5 δις το 2009, 29,4 δις το 2008, 25,6 δις το 2006 και 11,5 δις το 2003. Οι ληξιπρόθεσμες οφειλές στην εφορία έχουν «βάθος χρόνου» και είναι προϊόν πολιτικών επιλογών των κυβερνήσεων ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, των ανεπαρκειών και φαινόμενων διαφθοράς των φορολογικών μηχανισμών, καθώς και της συνειδητής «φοροκλοπής» κυρίως των «εχόντων και κατεχόντων» (ένας μικρός αριθμός γύρω στα 5.000 φυσικά πρόσωπα έχουν το 90% των ληξιπρόθεσμων χρεών). Ωστόσο τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ραγδαία άνοδος των ληξιπρόθεσμων οφειλών (cela 2012 αυξήθηκαν κατά 13 milliards, πάνω από 1 δις το μήνα), πράγμα που δείχνει ότι υπάρχει σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2012 από τις 5.319.711 δηλώσεις ΦΠΑ που έπρεπε να υποβληθούν, καταγράφηκαν μόνο 4.140.911 (δηλαδή 1 στους 5 υπόχρεους δεν υπέβαλαν), ενώ μετά από όχληση της ΓΓΠΣ μόνο 1 στους 10 ανταποκρίθηκαν.! Μιλάμε για ΦΠΑ που έχει εισπραχθεί και πρέπει να καταβληθεί…! Από την άλλη δεν πρέπει να ξεχνάμε το «κρυφό χόμπι» της φοροδιαφυγή κυρίως των «εύπορων» (φυσικών και εταιρικών προσώπων και…off-shore εταιριών), που το ύψος της ανέρχεται σε 25-30% των φορολογικών εσόδων του κράτος ή 10% PIB, αποτελώντας βασική πηγή δημιουργίας ελλειμμάτων και παραπέρα δημόσιου χρέους.!

Τέλος μια άλλη διάσταση των ιδιωτικών χρεών προς το δημόσιο, είναι και η μη καταβολή ασφαλιστικών εισφορών από επιχειρήσεις (οι μισθωτοί τις καταβάλλουν πριν πάρουν μισθό), καθώς από ελεύθερους επαγγελματίες και από αγρότες. Il 2012 ο αριθμός των οφειλετών ανέρχονταν σε 800.000 και οι οφειλές ξεπερνούσαν τα 10 δις €. Επίσης λόγω των μέτρων του Μνημονίου που εφαρμόζει η κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ με την επιτήρηση της «τρόϊκας», έχουμε το φαινόμενο των αυξανόμενων χρεών από νοικοκυριά και επιχειρήσεις προς τις εταιρίες φορείς Κοινής Ωφέλειας (στη ΔΕΗ ανέρχονται 1,2 milliards), ενώ αποκτά «ενδημικό» χαρακτήρα η πολύμηνη καθυστέρηση καταβολής μισθών σε εργαζόμενους από επιχειρήσεις, ΜΚΟ, Kd. Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε και την αντίστροφη όψη… των αυξανόμενων χρεών του δημοσίου προς ιδιώτες (τέλος 2012 ξεπερνούσαν τα 10 δις €), κυρίως προς προμηθευτές στο χώρο της υγείας, επιστροφές φόρων προς επιχειρήσεις και εργαζόμενους, οφειλές εφ’ άπαξ προς δημοσίους υπαλλήλους, Kd.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο κυριακάτικο φύλλο της Aube à 3 Février 2013

Ακολουθεί το β’ μέρος: Les politiques de «régulation» des créances et la philosophie stratégie alternative »seisachtheia".