Προτάσεις για μια Νέα Αριστερή Στρατηγική σε Ελλάδα και Κύπρο

Βασίλης Κων/νου Φούσκας

University of East London, and Richmond University London

Ευχαριστώ θερμά για τη πρόσκληση τους διοργανωτές της ημερίδας, και εύχομαι οι εργασίες αυτές να θέσουν τη βάση μιας νέας επιστημονικής προσέγγισης της κρίσης και, ως εκ τούτου, να συνεισφέρουν στον αγώνα της Αριστεράς για μια κυβέρνηση του σοσιαλισμού, της δημοκρατίας και της προόδου.

“Αυτή η δραχμή είναι δική σου. Μην αφήσεις τον Παπανδρέου να στη πάρει”.

Αυτό ήταν το κεντρικό σύνθημα με το οποίο η ΕΡΕ του Κων/νου Καραμανλή, στις κρίσιμες εκλογές του 1961, κατέβαινε στις εκλογές, αντιμέτωπη με το μεγάλο ρεύμα της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, και της ΕΔΑ του Ηλία Ηλιού. Η ΕΡΕ, μόλις είχε “λύσει” το κυπριακό με τις αδυσώπητες για Ελλάδα και Κύπρο συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου, εξασφαλίζοντας, ως αντάλλαγμα, υποστήριξη απ’ το μεγάλο Αμερικανικό κεφάλαιο και παροχή δανείων, που έδρασαν ως αποφασιστικοί παράγοντες — μαζί με την υποτίμηση του Ζολώτα — της σταθεροποίησης της δραχμής, αλλά και της εκτίναξης της ελληνικής οικονομίας τη δεκαετία του ’60. Τρία χρόνια μετά, η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου δεχόταν απειλές απ’ τις ΗΠΑ: “Λύστε το κυπριακό με βάση το σχέδιο Άτσεσον για να πάρετε το δάνειο που χρειάζεστε”.

Γιατί το αναφέρω αυτό? Διότι τότε, όπως και σήμερα, οι γεωπολιτικές παράμετρες της χώρας μας, και ιδιαίτερα το κυπριακό ζήτημα, είναι στενά συνδεδεμένες με την πολιτική της οικονομία και την εξάρτησή της από τον ξένο παράγοντα. Δείχνουν ότι πολιτική οικονομία, νομισματικά ζητήματα και γεωπολιτική είναι διαδικασίες και πρακτικές στενά αλληλένδετες, και ότι άρα δεν μπορούμε να τις αποκόψουμε. Ερευνητές που απομονώνουν μεθοδολογικά τη γεωπολιτική παράμετρο από την ιστορική και δομική εξάρτηση της πολιτικής και της οικονομίας της χώρας είναι πολύ πιθανό να καταλήξουν σε εσφαλμένα συμπεράσματα, ειδικά σε ότι αφορά τη πολιτική στρατηγική της Αριστεράς, πριν και μετά την ανάληψη κυβερνητικών ευθυνών. Έτσι, μια συζήτηση για έξοδο ή μη έξοδο από το Ευρώ τη θεωρώ, στη καλύτερη περίπτωση, ελλειπή, αν δεν συνοδεύεται από μια συγκεκριμένη συζήτηση για τη γεω-στρατηγική θέση της Ελλάδας και της Κύπρου, το ζήτημα του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, το ζήτημα των νέων συμμαχιών της χώρας και, βέβαια, το ενεργειακό ζήτημα.

Οι καιροί, βέβαια, αλλάζουν. Το δεξιό μπλοκ εξουσίας σε Ελλάδα και Κύπρο δεν υπερασπίζει πια τα λεγόμενα “εθνικά νομίσματα” — τη δραχμή της Ελλάδας, τη κυπριακή λίρα στη Κύπρο. Ο λόγος είναι απλός. Έχει τόσο πολύ βαθύνει η εξάρτηση του ελληνικού και κυπριακού κράτους από εξωγενείς πολιτικές δομές και συμφέροντα, που καθιστούν πλέον αδύνατη μια οικονομική και εξωτερική πολιτική, έστω και κατ’ επίφαση αδέσμευτη και ανεξάρτητη από τις καπιταλιστικές μητροπόλεις. Έτσι, η θέση που υποστηρίζω εδώ — και στη κοινή μονογραφία που έχω περατώσει πρόσφατα με το Κώστα Δημουλά — είναι ότι τα μνημόνια και οι πολιτικές που τις στηρίζουν σήμερα δεν έπεσαν απ’ τον ουρανό, δεν είναι αποτέλεσμα μιας νυκτός, αλλά το ιστορικό προϊόν της εξαρτημένης και δυναστευόμενης θέσης που κατέχει η Ελλάδα στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα απ’ τις απαρχές τις συγκρότησής της ως κράτους. Για να μη μακρυγορώ, τον 20ό αιώνα, η Ελλάδα εμπίπτει στην εξής διαδοχή ιμπεριαλιστικών ηγεμονικών κύκλων, οι οποίες και καθορίζουν το πλαίσιο άσκησης της οικονομικής και εξωτερικής πολιτικής της χώρας.

Η πρώτη περίοδος ανάγεται στην κυριαρχία του Αγγλικού ιμπεριαλισμού και διατηρείται έως τη Γερμανική κατοχή. Η δεύτερη περίοδος αντιστοιχεί στην κυριαρχία του λεγόμενου “Αμερικανικού παράγοντα”, όπου η Ελλάδα λαμβάνει σχεδόν τη μορφή “προτεκτοράτου” των ΗΠΑ. Η τρίτη περίοδος, θα έλεγα, εκκινά τη δεκαετία του ’80 με την εισροή Ευρωπαϊκών κεφαλαίων και την στενότερη πρόσδεση με τη Γερμανία, ενώ στρατιωτικά η χώρα παραμένει εξαρτημένη από τις ΗΠΑ μέσω του ΝΑΤΟ, της παραμονής των βάσεων και άλλων δομών Ευρω-Ατλαντικής κυριαρχίας.

Σήμερα, Ελλάδα και Κύπρος είναι διπλά και περίπλοκα εξαρτημένες, τόσο από ΝΑΤΟϊκές όσο και από Ευρωπαϊκές δομές. Η χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2007 και πέρασε στην Ευρω-ζώνη μέσω του τραπεζικού συστήματος υπονομεύει όχι μόνο την όποια συνοχή της ΕΕ και της πορείας της “ολοκλήρωσης”, αλλά και την ίδια τη συνοχή του Ευρω-Ατλαντισμού ως συστήματος παγκόσμιας κυριαρχίας των ΗΠΑ (μέσω του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη και μέσω διμερών συμφωνιών με κράτη της Ανατολικής Ασίας, π.χ. η Συνθήκη Ειρήνης με την Ιαπωνία το 1950 κλπ.)

Η χρηματοπιστωτική κρίση διατάραξε το τρόπο συσσώρευσης του κεφαλαίου, καταφέρνοντας πολλλαπλά ρήγματα στον Ευρω-Ατλαντισμό και στην παγκόσμια ηγεμονία του. Προκειμένου να περισώσει ότι μπορεί από τη φάση της χρηματιστηριακής επέκτασής του, εδώ και μερικά χρόνια, επιδίδεται σε μια ληστρική ιδιοποίηση των πόρων της καπιταλιστικής περιφέρειας μέσω μιας ακραιφνούς χρησιμοποίησης των χρεωκοπημένων πολιτικών δυνάμεων και των κατασταλτικών μηχανισμών που πάντα στήριζαν τις δομές της εξάρτησης. Το κράτος της περιφέρειας γίνεται ένα βοναπαρτιστικό και ληστρικό κράτος εκτάκτου ανάγκης προκειμένου να διασώσει παγκόσμια χρηματιστηριακά συμφέροντα, που πνέουν τα λοίσθια. Το καπιταλιστικό κράτος της περιφέρειας ληστεύει τους λαούς του προκειμένου να εξυπηρετήσει ένα παγκόσμιο πρότυπο συσσώρευσης που καταρέει μπροστά στα μάτια όλων.

Κι έρχομαι τώρα στην ελληνική περίπτωση των μνημονίων και στη πιο πρόσφατη κυπριακή κρίση. Πως συνδέεται, σε τούτη τη περίπτωση, η πολιτική οικονομία της κρίσης με τη γεωπολιτική και την εξωτερική πολιτική?

Αν τα μνημόνια διαβαστούν λίγο προσεκτικά, και με γνώμονα κάποια στοιχειώδη γνώση των μεταλλάξεων της ελληνικής και παγκόσμιας οικονομίας από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα, τότε μπορούμε αβίαστα να κάνουμε τις εξής διαπιστώσεις:

A) Τα μνημόνια αποτελούν μια επαναστατική εγρήγορση και εμβάθυνση του νεοφιλελεύθερου προτύπου που άρχισε να οικοδομείται σε όλο το κόσμο μετά την κατάρρευση του Μπρέττον Γουντς το 1971 και το τέλος του “Χρυσού Κανόνα” (ισοτιμία Χρυσού-Δολλαρίου). Η σκληρή λιτότητα ασκείται πρώτα απ’ όλα στη καπιταλιστική περιφέρεια της Ευρωζώνης, διότι η ΕΕ δεν είναι κράτος για να μπορεί απορροφήσει τις οικονομικές ανισορροπίες και κραδασμούς που δημιουργούνται από τις δυνάμεις της άνισσης ανάπτυξης. Ενώ, για παράδειγμα, η Ιταλία μπόρεσε ιστορικά και συγκράτησε τη διάσπαση του ανεπτυγμένου Βορρά από τον αγροτικό Νότο, η ΕΕ/Γερμανία αυτό δεν μπορεί να το κάνει, ειδικά σε συνθήκες χρηματιστηριοποίησης, γιαυτό κι επιβάλλει αδυσώπητο νεο-φιλελευθερισμό στο Νότο της ωθώντας τον έξω από την Ένωση. Σημειωτέον, η Γερμανία, ειδικά απ’ την εποχή της “Οστπολιτίκ” και δώθε, δεν ασκεί “Ευρωπαϊκή πολιτική” αλλά Γερμανική πολιτική, δηλαδή πολιτική που συνάδουν με τα ταξικά και εθνικά συμφέροντα της Γερμανίας και μόνο (δες, για παράδειγμα τη στάση που κράτησε στο Γιουγκοσλαβικό ζήτημα και τη μονομερή αναγνώριση της Σλοβενίας και της Κροατίας, ενάντια στη “κοινή” θέση της ΕΚ/ΕΕ).

B) Η γεωπολιτική διάσταση των μνημονίων άπτεται ευθέως του ζητήματος του βαθαίματος των ιδιωτικοποιήσεων, των ελεύθερων οικονομικών ζωνών, της υποθήκευσης του φυσικού και ενεργειακού πλούτου της χώρας καθώς, βέβαια, και της δημιουργίας του escrow account, ο οποίος κλειδώνει εγκληματικά τα όποια έσοδα του ελληνικού κράτους στην εξυπηρέτηση των δανειστών της χώρας — δηλαδή των Ευρω-Ατλαντικών αφεντικών της που πάντα είχε αλλά που έπρεπε να ξεσπάσει η μεγάλη τους κρίση για να πέσουν οι μάσκες της “ισότητας και της αλληλεγγύης μεταξύ των Ευρωπαϊκών εταίρων”. Σ’ αυτή τη συνάφεια, τα ζητήματα του Αιγαίου και του κυπριακού είναι και τα πιο σημαντικά. Η Αριστερά πρέπει να τα αντιμετωπίσει τώρα, χωρίς λαϊκιστικές ρητορικές, και να αρχίσει τη διαφώτιση του λαού.

Η πάγια στρατηγική της Τουρκίας από τη δεκαετία του 1950 και μετά είναι η διχοτόμηση της Κύπρου και, έπειτα, ειδικά από το 1973, η διχοτόμηση του Αιγαίου προκειμένου, πρώτο, να αποφύγει τη στρατιωτική περικύκλωσή της απ’ την Ελλάδα και, δεύτερο, να αναβαθμίσει τη γεω-στρατηγική της θέση μέσα στο ΝΑΤΟ. Σ’ αυτό, η Τουρκία είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ και της Αγγλίας, διότι θεώρησαν και θεωρούν ότι η Τουρκία έχει μεγαλύτερη γεωπολιτική “υπεραξία” απ’ ότι η Ελλάδα. Όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου το 1964 πρότεινε την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα διότι μ’ αυτό το τρόπο η Κύπρος θα εντασσόταν στον αμυντικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ και, άρα, η επιρροή του Μακάριου θα μηδενιζόταν, κάτι που φυσικά συνέφερε στις ΗΠΑ, οι ΗΠΑ απαντούσαν ότι χρήζουν εξυπηρέτησης και τα συμφέροντα της Τουρκίας, η οποία επιζητούσε διχοτόμηση και στρατιωτικές βάσεις στο νησί. Αυτό το κατάφερε το 1974 και απομένει τώρα η διεθνής νομιμοποίηση των τετελεσμένων, η οποία δεν είναι βέβαια εύκολη (αυτό είναι που προσπάθησε να κάνει το σχέδιο Αννάν). Τώρα η Τουρκία παλεύει για τη διχοτόμηση του Αιγαίου, καθώς και την υπαγωγή του FIR Αθηνών σ’ αυτό της Κων/πολης με την χάραξη μέσης γραμμής (median line) πάνω απ’ τον εναέριο χώρο του Αιγαίου.

Τα μνημόνια υπονομεύουν την άσκηση κυριαρχίας πάνω στις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας, δίνοντας στις πολιτκές ελίτ που χρεωκόπησαν και την Ελλάδα και την Κύπρο δύο μόνο επιλογές. Η μια είναι η δορυφοροποίηση και πλήρης υποταγή και υποθήκευση του πλούτου της χώρας στην Γερμανική ΕΕ και με την εγγύηση του ΝΑΤΟ. Η άλλη επιλογή είναι η πλήρης υποταγή και δορυφοριοποίηση της χώρας στην ακμάζουσα οικονομικά Τουρκία — η οποία μάλιστα τελευταία φαίνεται να είναι σε καλό δρόμο με το κουρδικό αλλά και με τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Σημειώστε, ότι όποιο σενάριο κι αν επικρατήσει, οι ΗΠΑ θα έχουν το πάνω χέρι στις εξελίξεις ως off-shore balancer.

Πιστεύω ακράδαντα ότι υπάρχει μια τρίτη λύση, η λύση της Αριστεράς σε Ελλάδα, Κύπρο και Ευρώπη. Η απάντηση της Αριστεράς, τόσο από θέσεις αντιπολίτευσης όσο κι από θέσεις εξουσίας, πρέπει να είναι μακράς πνοής, συντονισμένη, με σφυρηλάτηση και εγγυήσεις νέων συμμαχιών και αξιοποίηση των παλιών, αλλά, πάνω απ’ όλα, χρειάζεται το παραγωγικό, οικονομικό δυνάμωμα και ανασυγκρότηση της χώρας, η έξοδος του λαού μας απ’ τη μιζέρια και τη κουλτούρα της υποτέλειας.

Λοιπόν, με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε, καταλήγω να προτείνω για συζήτηση στους εξής πολιτικούς, προγραμματικούς στόχους για την Αριστερά:

A) Συντονισμό όλων των δυνάμεων του Ευρωπαϊκού Νότου και της Ιρλανδίας που αντιτίθενται στο μονεταρισμό, τον αυταρχισμό, τη ξενοφοβία και τη λιτότητα που επιβάλλει η Γερμανία σε όλη την Ευρώπη. Ο συντονισμός αυτός θα απειλήσει με συντεταγμένη έξοδο από το Ευρώ, απειλή που θα εφαρμόσει, αν το πρότυπο κεφαλαιακής συσσώρευσης που επέβαλε η Γερμανία με το κατευόδιο των ΗΠΑ δεν αλλάξει και δεν ελεχθεί από τις δυνάμεις της δημοκρατίας, του σοσιαλισμού και της προόδου. Ο Λένιν είπε κι έγραψε το 1915: οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης μπορούν να υπάρξουν μόνο υπό σοσιαλιστικό Ευρωπαϊκό κράτος, όλα τα υπόλοιπα είναι κουρουφέξαλα. Άρα, υποστηρίζω το άνοιγμα της συζήτησης για το Ευρώ και τη δραχμή μέσα στην Αριστερά, με μοναδικό όρο να μην αποκόπτεται η συζήτηση από τα γεωπολιτικά, γεω-στρατηγικά και ιστορικά δεδομένα της χώρας. Μεγάλες ήττες μας περιμένουν στο μέλλον αν παρασυρθούμε από μια νομισματική συζήτηση χωρίς να λαμβάνοται υπόψη οι διεθνείς σχέσεις της χώρας και τα γεωπολιτικά της ζητήματα ως συζήματα που συν-καθορίζουν τη συζήτηση για το Ευρώ και την ΕΕ.

B) ‘Αμεση χάραξη της Ελληνικής ΑΟΖ σε συνεργασία με τη Κυπριακή Δημοκρατία και ανατροπή της δεξιάς Προεδρίας Αναστασιάδη, η οποία όχι μόνο στο παρελθόν κατευόδωσε το σχέδιο Αννάν, αλλά και έτρεξε στις Βρυξέλλες για να προσπαθήσει να πείσει ότι το δημοψήφισμα του 2004 ήταν άκυρο! Το σχέδιο Αννάν δεν ήταν παρά ένα νεο-αποικοιοκρατικό σχέδιο το οποίο νομιμοποιούσε τα τετελεσμένα της κατοχής ενώ, μέσω του πολιτειακού συστήματος-εκτρώματος που θέσπιζε, έφερνε ταυτόχρονα ολόκληρη τη Κύπρο υπό το στρατηγικό έλεγχο της Τουρκίας. Αν πέρναγε το σχέδιο Αννάν, η ΑΟΖ της Κύπρου, και άρα τα μεγάλα κοιτάγματα αερίου που έχουν εντοπιστεί, θα ήταν σήμερα υπό τον αποκλειστικό έλεγχο της Τουρκίας. Σήμερα, η Προεδρία Αναστασιάδη υποθηκεύει την ΑΟΖ της Κύπρου στους Ευρωπαίους δανειστές της Κύπρου. Δεν είναι μήπως αυτή η επιλογή καλύτερη από την Τουρκική? Μας λένε οι κκ. Σαμαράς και Αναστασιάδης. Ε λοιπόν, όχι, δεν είναι, και οι λόγοι είναι προφανείς.

Η καλύτερη επιλογή είναι η επιλογή του κυρίαρχου λαού. Κυρίαρχη και συντονισμένη δράση του Ευρωπαϊκού Νότου στη βάση που περιέγραψα. Τότε, και υποστηριζόμενη από το νέο πλαίσιο συμμαχιών του Ευρωπαϊκού Νότου, θα μπορέσει και η Κυπριακή Δημοκρατία, να επιστρέψει στο δικό της νόμισμα, εκδίδοντας ομόλογα εγγυούμενα από τα εισοδήματα που θα προκύψουν στο μέλλον από την εκμετάλλευση του φυσικού της πλούτου.

Þakka þú mjög mikill.

Βασίλης Κ. Φούσκας