ΟΛΓΑ ΜΟΣΧΟΧΩΡΙΤΟΥ

Στην πορεία για την δημιουργία της λαϊκής συμμαχίας που είναι απαραίτητη για να εδραιωθεί κοινωνικά μια Κυβέρνηση της Αριστεράς, απαιτείται να αναδείξουμε μεταξύ των άλλων και τον τρόπο που η οικονομική κρίση αντανακλάται σ’ αυτό που εμείς θα ονομάζαμε «πολιτισμική κρίση», που στην ουσία δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο τρόπος που στο «εποικοδόμημα» αντανακλάται η κρίση της οικονομικής «βάσης», ήτοι η καπιταλιστική κρίση, με την όξυνση του κοινωνικού κατακερματισμού και την περαιτέρω αποξένωση των εργαζομένων από τα ίδια τα αγαθά του πολιτισμού. Οπου πολιτισμό δεν εννοούμε μόνο τα προϊόντα τέχνης (καλλιτεχνική δημιουργία και στενά τα προϊόντα της διανόησης, ήτοι βιβλία λογοτεχνίας, θεωρίας, φιλοσοφίας κλπ και η καλλιτεχνική δημιουργία), αλλά το σύνολο των κατακτήσεων του ανθρώπου σε επιστημονικό – καλλιτεχνικό – φιλοσοφικό πεδίο και το επίπεδο κάλυψης των υλικών και πνευματικών του αναγκών, αυτό που λέμε «επίπεδο πολιτισμού», πρόσβαση στην τέχνη, την τεχνολογία, την υγεία, παιδεία , τον ελεύθερο χρόνο, την ψυχαγωγία κλπ., καθώς και των σχέσεων που διέπουν αυτήν την κοινωνία.

Η γιγάντωση των πολιτισμικών μηχανισμών που συνέβη την τελευταία τριακονταετία, δεν στόχευσε μόνο στην αναζήτηση του καπιταλιστικού κέρδους από την πρωτοφανή επένδυση του κεφαλαίου στα πολιτιστικά προϊόντα μέσω της άκρατης εμπορευματοποίησης της πολιτιστικής παραγωγής, (γεγονός που κατέστη δυνατόν και από την διεύρυνση των δυνατοτήτων της τεχνολογικής εξέλιξης), αλλά κυρίως στόχευσε και εν μέρει κατάφερε την πλήρη ενσωμάτωση των εργαζομένων στο κυρίαρχο αστικό πολιτιστικό μοντέλο και άρα στην ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού , αναβαθμίζοντας επιθετικά τα χαρακτηριστικά της αστικής ιδεολογίας.

Ετσι όχι μόνο ενέταξε κάθε ελεύθερο χρόνο των εργαζομένων και κάθε ανθρώπινη διαδικασία στο καπιταλιστικό κέρδος, αλλά ενιαιοποίησε τον ίδιο τον ανθρώπινο χρόνο και τον έθεσε υπό τον έλεγχό του, προκειμένου να μην αμφισβητείται ούτε στιγμή το κυρίαρχο μοντέλο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η βιομηχανία της ελεγχόμενης «ψυχαγωγίας» ακόμα και ως συνέχεια του εργασιακού χρόνου, η άμεση παρέμβαση της τηλεόρασης και του εκπεμπόμενου από αυτήν πολιτιστικού και ιδεολογικού στίγματος που βομβαρδίζει κυρίως τις εργατικές και φτωχές μάζες με πολιτιστικά υποπροϊόντα.

Παράλληλα ακολουθώντας την ευλυγισία του αστισμού στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, αγκάλιασε και συνακόλουθα ευνούχισε κάθε ουσιαστικό αντιεξουσιαστικό έργο ή συγγραφέα ή καλλιτέχνη.

Τίποτα δεν φαινόταν να κλονίζει την αστική κυριαρχία. Ακόμα και όταν στη σκηνή του θεάτρου γελοιοποιείτο το ίδιο του το πρόσωπο.

Πολλά είναι τα παραδείγματα που θα μπορούσε να αναφέρει κανείς και διεθνώς, (διδακτορική μελέτη ολόκληρη θα μπορούσε να έχει εκπονηθεί με το παραπάνω θέμα) αλλά ας αναφερθούμε σε μία παράσταση που φέτος παρουσιάστηκε στη σκηνή του θεάτρου με το έργο του Μπρεχτ «η Αγία Ιωάννα των σφαγείων» σε σκηνοθεσία του Ν. Μαστοράκη, μία αναμφισβήτητα επιτυχημένη παράσταση που συμπλέει από καθαρά μαρξιστικές θέσεις με την πολιτική συγκυρία και τα καθήκοντα της περιόδου που διανύουμε. Μια θαυμαστή καλλιτεχνική αναπαράσταση των μηχανισμών δημιουργίας καπιταλιστικών κρίσεων.

Όμως πλέον, με την ικανότητα του αναπτυγμένου καπιταλισμού της εποχής μας και τον αστικοδημοκρατικό μανδύα διακυβέρνησης που έχει τη δυνατότητα «χωνέματος» ακόμα και των ιδεών ανατροπής του, διερωτάται κανείς εάν ένα θεατρικό έργο, ακόμα και ανατρεπτικό στην ουσία του, φτάνει το στόχο του σήμερα , ή γίνεται μέρος μιας «διανοουμενίστικης αντικαπιταλιστικής ρουτίνας» που αφορά κυρίως μορφωμένα μεσοστρώματα και όχι τις λαϊκές χειμαζόμενες τάξεις που αφορά κατά κύριο λόγο.

Από αυτήν την άποψη είναι επείγον να στοχαστούμε πάνω στην παρακάτω διατύπωση του Μπρεχτ:

«Το επικό θέατρο προϋποθέτει, εκτός από ένα συγκεκριμένο επίπεδο τεχνικής, μία ισχυρή κίνηση στην κοινωνική ζωή, η οποία να δημιουργεί ένα ενδιαφέρον για την ελεύθερη συζήτηση των ερωτημάτων της ζωής με σκοπό την επίλυσή τους και η οποία να μπορεί να υπερασπιστεί αυτό το ενδιαφέρον ενάντια σε όλες τις αντιτιθέμενες τάσεις. Αποτελεί την ευρύτερη και πιο προχωρημένη προσπάθεια για ένα μοντέρνο θέατρο για το πλατύ κοινό και έχει να υπερπηδήσει τεράστιες δυσκολίες όπως και όλες οι ζωντανές δυνάμεις. Στις σφαίρες της πολιτικής, της φιλοσοφίας, της επιστήμης και της τέχνης».

Με άλλα λόγια τότε μόνο το «επικό θέατρο» πραγματώνεται, όταν αποτελεί μέρος της ιδεολογικής και ταξικής πάλης και μάλιστα με την έννοια του Γκραμσιανού «πολέμου θέσεων» που θα αφορά κυρίως τις υποτελείς τάξεις, με την έννοια ότι « και ο εκπαιδευτής εκπαιδεύεται από τον εκπαιδευόμενο».

Το παραπάνω παράδειγμα δεν αφορά μόνο σε ένα είδος και μια μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης που επινόησε ο μεγάλος μαρξιστής διανοητής παρεμβαίνοντας στην ταξική πάλη του καιρού του.

Είναι χρήσιμο γιατί αποκαλύπτει από την ανάποδη την αδυναμία αντίστοιχης σύγχρονης παρέμβασης στην πάλη των ιδεών από την πλευρά της αριστεράς, αλλά και τη δραματική αλλαγή των συνθηκών μέσα στις οποίες διεξάγεται αυτή η πάλη.

Γίνεται φανερό λοιπόν, ότι επείγεται μαζί με όλα τ’ άλλα, να ανοίξει ο διάλογος για την πολιτική παρέμβαση της ριζοσπαστικής αριστεράς στο χώρο του πολιτισμού από την άποψη της διεκδίκησης της ηγεμονίας στο χώρο των ιδεών.

Αλλά αυτό είναι ένα τεράστιο θέμα που θα έπρεπε ήδη να μας έχει απασχολήσει.

Τι συνέβη όμως στη χώρα μας και ποια η ευθύνη για την Αριστερά;

Επείγει μέσα σε όλα τα άλλα, να ανοίξει ένας σοβαρός διάλογος που ουσιαστικά θα συνεχίζει και θα επικαιροποιεί αυτόν της δεκαετίας του 1980 και μάλιστα σε συνθήκες κρίσης του καπιταλισμού και όχι ανάπτυξης.

Μερικά σημεία αυτού του διαλόγου:

1) Αραγε θα έχει η κυρίαρχη τάξη την ίδια στάση απέναντι στον δημιουργό και το έργο του όπως στην προηγούμενη φάση σχετικής ανάπτυξης;

2) Για τα θεωρητικά ζητήματα όπως:

Σχέση της Τέχνης με την Πολιτική, θεωρίες πολιτισμού, πολιτισμός της εργατικής τάξης, η νέα ψηφιακή τεχνολογία και πώς μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο για την έκφραση του πολιτισμού των «από κάτω» (δημιουργία έργων, μετάδοση και διάδοση, εναλλακτικά ΜΜΕ κλπ)

3) Η οργανωμένη Αριστερά. Πώς έδρασε τα τελευταία 30 χρόνια, ποιος ο ρόλος της σήμερα, στην κατεύθυνση της ιδέας των κλασικών ότι για μας, για την κοινωνία του μέλλοντος, δεν θα είναι η πολιτική που θα διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων αλλά ο πολιτισμός;

Στη χώρα μας με την ισχυρή αριστερή πολιτιστική παράδοση, (και στον τομέα της καλλιτεχνικής παραγωγής και των λαϊκών οργανώσεων και ερασιτεχνικών σχημάτων) το πρώτο που σημειώθηκε κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, ήταν το «σπάσιμο των κρίκων» που συνέδεαν τους διανοούμενους –καλλιτέχνες με το λαό και την συνακόλουθη ένταξη των περισσοτέρων, ακόμη και αυτών που συνδέονταν και προσωπικά με την Αριστερά, στο στρατόπεδο των «οργανικών διανοούμενων» του συστήματος.

Αυτό συνέβη ταυτόχρονα με τον πλήρη μαρασμό και την συνακόλουθη εξαφάνιση πολιτιστικών συλλόγων και συναφών λαϊκών θεσμών (πολιτιστικών επιτροπών σε μεγάλα εργατικά σωματεία, ΔΕΚΟ, Τράπεζες κλπ) που είχαν γιγαντωθεί τη δεκαετία του 70, και ενσωματώθηκαν σταδιακά στην πολιτική του ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του 1980 (με την ένταξη σταδιακά των περισσότερων πολιτιστικών στελεχών στους νέους κρατικούς φορείς πολιτισμού , όπως πνευματικά κέντρα Δήμων , Υπουργείο Ν. Γενιάς κλπ).

Εσπασε τελικά η ταύτιση της πλειοψηφίας των διανοουμένων – καλλιτεχνών με την αμφισβήτηση της πολιτικής εξουσίας που είχε δημιουργηθεί και σχετιζόταν με την ύπαρξη του αριστερού πολιτικού κινήματος στην Ελλάδα που πήγαζε από τα χρόνια της Αντίστασης, του Εμφυλίου , και των δημοκρατικών αγώνων της δεκαετίας του ‘60. Και που αυτή η αντιεξουσιαστική τους τάση έβρισκε αντανάκλαση και στο περιεχόμενο του έργου τους.

Αυτό φυσικά δεν είναι άσχετο με την ιστορική ήττα της παγκόσμιας αριστεράς και της πτώσης του υπαρκτού σοσιαλισμού, εφόσον επρόκειτο ταυτόχρονα για ήττα στην εφαρμογή της αριστερής ή κομμουνιστικής ιδεολογίας.

Το κράτος έτσι, κατόρθωσε να «κρατικοποιήσει» την συνείδηση των διανοουμένων, αναγνωρίζοντάς τους αρχικά, χορηγώντας τους κατόπιν κομμάτι της «κρατικής λείας» με επιχορηγήσεις, συμμετοχή σε θεσμούς κλπ , προβολή στα ΜΜΕ και τέλος για όσους αντιδρούσαν ακόμα (βλ. προσπάθειες συναυλιών για την παράδοση Οτσαλάν και Πόλεμο στην Γιουγκοσλαβία) με χρήση ή απειλή χρήσης και των φορολογικών διωκτικών μέτρων προς συμμόρφωση.

Αυτό το τελευταίο είχε και την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.

Γιατί είχε ήδη επισυμβεί η μεταπήδηση των καλλιτεχνών σε άλλη κοινωνική τάξη. Είχαν μεταπηδήσει και κοινωνικά από τη λαϊκή (που ανήκαν οι περισσότεροι κυρίως μουσικοί, συνθέτες τραγουδιστές αλλά και ηθοποιοί) στην μεσαία τάξη. Αυτοί οι καλλιτέχνες, είχαν πλατειά λαϊκή αναγνώριση και σ’ αυτό είχε συμβάλλει η Αριστερά (βλ. φεστιβάλ, εκδηλώσεις, συμμετοχή σε ψηφοδέλτια κλπ).

Επομένως η συμμετοχή τους στο βαθύ σύστημα ήταν αυτή που καθόρισε και την ελλειπή ή καθόλου ή απογοητευτική τους αντίδραση στην έλευση του Δ.Ν.Τ και της Τρόϊκας στη χώρα μας, τουλάχιστον τον πρώτο χρόνο της κρίσης.

Παρόλα αυτά ακόμα και σήμερα πολλοί δημιουργοί, κυρίως νέοι καλλιτέχνες, ασφυκτιούν μέσα στο αστικό πλαίσιο και το αμφισβητούν δημιουργώντας «έναν πολιτισμό των από κάτω».

Αμεση λοιπόν προκύπτει η ανάγκη αφενός μεν της στήριξης και της ανάδειξης της αντισυστημικής καλλιτεχνικής δημιουργίας κυρίως νέων καλλιτεχνών , αφετέρου δε της ερασιτεχνικής δημιουργίας των νέων και των εργαζομένων.

Ταυτόχρονα οφείλουμε να εξαντλήσουμε κάθε δυνατότητα όσμωσης των λαϊκών οργανώσεων και πρωτοβουλιών, ιδίως δε των Δικτύων Αλληλεγγύης και των Επιτροπών Αγώνα των συνοικιών, με τον κόσμο της σύγχρονης διανόησης και της τέχνης, οικοδομώντας εκ νέου και με σύγχρονους όρους το πολιτιστικό δίκτυο της εποχής των Λαμπράκηδων και της Μεταπολίτευσης. Ένα Δίκτυο αμφίπλευρης στήριξης, γιατί τώρα που η κρίση εξαπλώνεται σαν τη λαδιά στο λινό σεντόνι, έχουν και οι καλλιτέχνες άμεση ανάγκη στήριξης για την ίδια τους την επιβίωση.

Υπό αυτήν την έννοια είναι κομβικός ο ρόλος ενός Τμήματος Πολιτισμού στον ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ. Ενός τμήματος επιτελικού, όπου οι ομάδες δουλειάς θα επεξεργάζονται αλλά και θα οργανώνουν τις αιχμές της πολιτικής μας παρέμβασης με τρόπους ποικίλους, πρωτόγνωρους αλλά και πολυσύνθετους, (από σύνταξη προτάσεων νόμου έως θεωρητικά συνέδρια και ακτιβίστικες καλλιτεχνικές δράσεις) όπως απαιτεί η συγκυρία.

Αυτός ο τόσο σημαντικός ρόλος του καθορίζει πρωταρχικά και την άμεση ανάγκη κινητοποίησης, οργάνωσης αλλά και έμπνευσης εμπιστοσύνης στους ανθρώπους της τέχνης, του πολιτισμού αλλά και τους διανοούμενους, ότι πραγματικά ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ εννοεί ότι σ’ αυτούς θα στηριχθεί, αυτούς θα αναδείξει και αυτούς εμπιστεύεται.

ΜΟΣΧΟΧΩΡΙΤΟΥ ΟΛΓΑ